Στοιχεία Βυζαντινού Πολιτισμού
YIS305 Στοιχεία Βυζαντινού Πολιτισμού
Διδάσκων: Χρήστος Μεράντζας | Περίγραμμα μαθήματος [αρχείο pdf]
Το μάθημα παρακολουθεί την ίδρυση, την επέκταση, τη συρρίκνωση και την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα από μια σειρά επιμέρους θεματικών ενοτήτων, που άπτονται της ιστορίας και του υλικού της πολιτισμού. Το Βυζάντιο, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, κυριάρχησε κυρίως στο ανατολικό μέρος της Μεσογείου για έντεκα περίπου αιώνες (324-1453). Επρόκειτο για μια θεοκρατική και αυστηρά ιεραρχημένη αυτοκρατορία, με ισχυρή διοικητική οργάνωση, κεντρική διοίκηση και δυνατό νόμισμα, που ο πολιτισμός που παρήγαγε γεννήθηκε ρωμαϊκός και στην ακμή της έγινε έντονα ελληνικός. Σημαντικό όμως μέρος της λαμπρότητάς του ο βυζαντινός πολιτισμός το χρωστά στην ποικιλομορφία των επαφών του, ειρηνικών και πολεμικών, με το σασσανιδικό Ιράν, το Ισλάμ, τα βασίλεια της Αρμενίας και της Γεωργίας, τα σλαβικά κρατίδια, τη δυτική Ευρώπη.
Στην φροντιστηριακή ώρα προσεγγίζουμε ζητήματα παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής: Ειδικότερα, παρουσιάζεται η εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής (κοσμικής και εκκλησιαστικής) από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου μέχρι και την Άλωση (324-1453).
Εξετάζονται: η αρχιτεκτονική των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος – 7ος αι.), των λεγόμενων «σκοτεινών αιώνων» (7ος – 8ος αι.), των μεσοβυζαντινών χρόνων (9ος – 12ος αι.), καθώς και των υστεροβυζαντινών χρόνων (13ος – 15ος αι.).
Σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της ουσίας του Βυζαντίου εξετάζονται:
Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η πολεοδομική της οργάνωση.
Οι θεολογικές έριδες και οι Οικουμενικές Σύνοδοι.
Η ανάπτυξη και η σπουδαιότητα του μοναχισμού.
Η πίστη των Βυζαντινών.
Η οικονομική οργάνωση της αυτοκρατορίας.
Η αυτοκρατορική αυλή.
Η περίοδος της Εικονομαχίας.
Η σχέση της αυτοκρατορικής ιδεολογίας με την εκκλησιαστική εξουσία.
Οι επαφές του Βυζαντίου με τους ξένους πολιτισμούς.
Το Σχίσμα των εκκλησιών.
Προσωπικότητες του Βυζαντίου μέσα από τις πηγές (Πατριάρχης Φώτιος και Θεόδωρος Μετοχίτης) και η εκπαίδευση.
Οι σταυροφορίες, η λατινική κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και οι περιφερειακές αυτοκρατορίες της Τραπεζούντας, της Νίκαιας, της Άρτας και του Μυστρά.
Η ενωτική και η ανθενωτική πολιτική.
Η πτώση του 1453.
Το πάθος και η σωματικότητα στη βυζαντινή τέχνη.
Συμπληρωματικά, παρουσιάζονται σημαντικές πτυχές του υλικού πολιτισμού (τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα, ψηφιδωτά, έργα της αργυροχοΐας και της κεραμικής).
Προτεινόμενα συγγράμματα
- Ιστορία του Βυζαντίου, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 10388)
- Ο ΑΝΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ Δ. ΜΕΡΑΝΤΖΑΣ (Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 12550158)
- Ανα-χώρα(-η)ση: Μορφές ετερότητας στον Βυζαντινό πολιτισμό, Χρήστος Δ. Μεράντζας (Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 33133828
- Φωτεινή κρυπτότητα, Χρήστος Δ. Μεράντζας (Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 77111622)
- Βυζάντιο, Jonathan Harris (Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 77107722)